Osmanlıda qəhvə mədəniyyəti
Qəhvə həyatımıza Osmanlı dövründə daxil olmuş və yüz illər boyu yerini qoruyub saxlamağı bacarmışdır. Amma təbii ki, o vaxtkı qəhvə mədəniyyətimizlə indiki qəhvə içmə mədəniyyətimiz arasında böyük fərqlər var. Təkcə onun hazırlanma və dadına baxma üsulu deyil, qəhvənin cəmiyyətdəki rolu da dəyişdi. Bəs, qəhvə Osmanlı imperiyasına nə vaxt gəlib, necə hazırlanıb, hansı mərhələlərdən keçib?
Qəhvə Osmanlıya nə vaxt gəldi?
Bu mövzuda çoxlu fikirlər olsa da, ən çox yayılanı, Qanuni Süleyman dövründə (1520-1566) Yəmən valisi Özdəmir Paşa tərəfindən paytaxt İstanbula gətirildiyidir.
Osmanlıdakı qəhvəni digər millətlərdəki qəhvədən ayıran nədir?
Osmanlı İmperyasında qəhvənin dadı qədər təqdimatı da önəmli idi. Qəhvədən əvvəl müxtəlif şirniyyatlar və mürəbbələr verilirdi. Daha sonra qəhvə; Qızıl, brilyant kimi ləl-cəvahiratlarla bəzədilmiş, naxışlı qapaqlı kiçik stəkanlarda, türklərə xas bir bişirmə üsulu olan qəhvə qabında hazırlanıb, lokum və ya muskatla süfrəyə verilirdi. Bir sözlə, Osmanlı qəhvəsini digər qəhvələrdən fərqləndirən ən əhəmiyyətli xüsusiyyət təqdimat mərhələsidir.
Osmanlıdakı qəhvə fincanları
Bununla bağlı qəti bir qayda olduğunu deyə bilmərik, amma təbii ki, təxmini standart var. Ümumiyyətlə, ağzının diametri 4-7 sm, hündürlüyü isə 4-6 sm civarındadır. Evdə istifadə etdiyiniz türk qəhvə fincanlarını düşünün, Osmanlı dövründə fincanlar indiki kimi idi.
Osmanlıda qəhvəxanaçılıq
Bu gün hər küncdə qəhvəxanalar var. Bu ənənə Osmanlı dövrünə gedib çıxır, lakin funksionallıq baxımından aralarında böyük fərqlər var. Osmanlı İmperatorluğunda qəhvəxanalar böyük qazanlarda ocaqlarda qəhvənin bişirildiyi, kitabların oxunduğu və xalqın bütün təbəqələrinə səsləndiyi mühüm yerlər idi. Hətta dövlət adamlarının da diqqətini çəkmiş, vəzirlər gəlib çayxanalarda boş vaxtlarını keçirmişlər.
Osmanlı İmperiyasında ilk qəhvəxana Hakim və Şamlı Şəms adlı iki ərəb tərəfindən Tahtakaledə açılmışdır. Onlar İstanbulda qəhvəxana biznesinə səyyah olaraq başlamış, daha sonra isə qəhvəxana açmışlar. Daha sonra müxtəlif bölgələrdə yeni qəhvəxanaların açılması ilə bütün İstanbula yayılmışdı.
Osmanlıda qəhvənin qadağan olunması
Dünyanın bir çox yerində olduğu kimi Osmanlıda da müxtəlif dövrlərdə dörd dəfə qəhvə içmək qadağan edilib. Dövrün şeyxülislamı Əbu Səud Əfəndi İstanbula ilk gəlişində qəhvənin dərman hesab edildiyini və kofeinin sehrli təsirinə görə dini baxımdan icazə verilmədiyini iddia edərək, qəhvənin qadağan edilməsini istəyirdi. Dövlət adamlarının tələbi və xalqın istəyi ilə qəhvə, ll. Mehmet zamanında tamamilə pulsuz idi və istehlak edilməsinə icazə verildi. Qəhvə məşhur olduğu üçün dövlət kofe satıcılarından vergi toplayaraq dövlət xəzinəsinə töhfə vermək istəyirdi.
